Sluis Eefde

Sluis Eefde is uitgebreid met een tweede kolk. Hierdoor kunnen er meer schepen door de sluis, zijn de wachttijden verminderd en is de sluis niet meer kwetsbaar door stremming. Omdat de sluis met de twee karakteristieke heftorens uit 1933 rijksmonumentale status heeft moest de nieuwe kolk zorgvuldig worden ingepast. In opdracht van Rijkswaterstaat heeft ons bureau het ambitiedocument en het esthetisch programma van eisen voor de uitbreiding opgesteld. De bijbehorende kaders boden ruimte aan de functionele uitbreiding en technische modernisering van de sluis en borgden tegelijkertijd de kwaliteiten van het monumentale sluiscomplex. In samenwerking met MTD Landschapsarchitecten zijn de kaders voor het landschap rondom de sluis opgesteld. Op 1 juli 2021, 88 jaar na de opening van de oorspronkelijke sluis, werd het vernieuwde sluiscomplex officieel in gebruik genomen.

Met een doorvoer van ruim zeventigduizend containers per jaar is het sluiscomplex bij Eefde een belangrijke logistieke schakel tussen Twente en de haven van Rotterdam en de Europese vaarwateren. Op aandringen van Twentse industriëlen werden in de jaren dertig van de vorige eeuw de ‘Twenthe Kanalen’ gegraven om steenkool per schip aan te kunnen voeren naar de textiel- en machinefabrieken. De sluis in Eefde werd op 22 juli 1933 geopend. Het complex bestond toen uit een sluiskolk met heftorens, een gemaal en een aflaatwerk, dat nu het Oude Gemaal wordt genoemd. Later zijn de sluiswachterswoning, het dieselgemaal en het nieuwe aflaatwerk aangelegd. Sluis Eefde was de eerste van drie sluizen die het hoogteverschil moesten opvangen tussen de IJssel en Enschede en Almelo. Architect Dirk Roosenburg was verantwoordelijk voor het esthetische ontwerp van de sluiscomplexen en alle bruggen over het kanaal.

Net als bij het ontwerp voor het oorspronkelijke sluiscomplex was de functionaliteit leidend bij het opstellen van het esthetisch programma van eisen: het verbeteren en het versnellen van het schutproces. Daarbinnen zijn de kaders zo opgesteld dat de nieuwe kolk en alle techniek die daarbij hoort grotendeels onder maaiveld zou worden ontworpen en aangelegd om ruimtelijk niet te concurreren met de monumentale heftorens van de bestaande sluis. 

Door de aanleg van de nieuwe kolk moest over een grote lengte beneden en boven de sluis de waterkering naar het noorden opschuiven. De groene buffer tussen de sluis en het dorp Eefde gevormd door volwassen bomenrijen en bosschages moest hiervoor wijken. BiermanHenket formuleerde de ambitie voor het herstel van waardevolle landschappelijke elementen en nieuwe toevoegingen. Samen met MTD zijn vervolgens de kaders hiervoor opgesteld. 

Sluis Eefde is niet alleen belangrijk voor de scheepvaart. De dynamiek van het schutten trekt veel bekijks. Eefdenaren zijn trots op ‘hun’ sluis en ook recreanten komen er graag. Naast de functionele inpassing van de nieuwe kolk is daarom bij het opstellen van het ruimtelijke programma van eisen ook veel aandacht besteed aan de ruimte op en rond de kolken. Er zijn werden meerdere uitkijkplatforms voorzien zowel bij de oude als de nieuwe kolk en voor de noordzijde zorgen de kaders voor een brede boulevard met overzicht over beide kolken.

Aan de hand van een dialoog-gestuurde aanbestedingsprocedure is aannemer L2T, een gelegenheids-samenwerking tussen Mobilis en Croonwolter&Dros geselecteerd. Ons bureau was in opdracht van Rijkswaterstaat bij deze selectie betrokken en heeft vervolgens gedurende de ontwerpfasen als lid van het kwaliteitsteam samen met Rijkswaterstaat, de gemeente Lochem en MTD aan de hand van de kaders de esthetische kwaliteit bewaakt. Sjoekie de Bijll Nachenius is namens BiermanHenket als adviseur ruimtelijke kwaliteit voor Rijkswaterstaat bij het proces betrokken.

“De civieltechnische bouwkunst van Sluis Eefde heeft een grote monumentale schoonheid. Door bij het opstellen van de kaders dicht bij die zuiver functionele insteek te blijven kon een harmonieus ensemble ontworpen worden waarin zowel de imposante heftorens uit 1933 als de innovatieve nieuwe sluiskolk tot hun recht komen”, licht Sjoekie de Bijll Nachenius toe. “Daarbij is het vernieuwde sluiscomplex ook intelligent, energiezuinig en duurzaam geworden.”