Het Predikheren

Het barokke Predikherenklooster in Mechelen kent een bewogen geschiedenis die vele sporen in en aan het gebouw heeft achtergelaten. Het gebouwencomplex werd in meerdere fases vanaf 1650 gebouwd, in de 18e eeuw ontwijd en vervolgens gebruikt als kazerne, wapenarsenaal, school en militair ziekenhuis. Sinds 1975 staat het gebouw leeg en veranderde geleidelijk in een indrukwekkende ruïne. In 2010 besloot de stad Mechelen het monumentale pand te restaureren en in te richten als openbare bibliotheek. In het kader van de Open Oproep werd er een internationale architectenprijsvraag uitgeschreven die door Korteknie Stuhlmacher Architecten (KSA) werd gewonnen. 

Na de herbestemming maakt de nieuwe bibliotheek deel uit van een ambitieus ontwikkelingsgebied aan de rand van het centrum, samen met een nieuw park, nieuwe woningen en het recent gebouwde Holocaust-museum. KSA's ontwerp voor de bibliotheek in het klooster vertrekt vanuit de specifieke karaktereigenschappen van het bestaande gebouw. De ruimten die de bibliotheek nodig heeft laten zich in het bestaande gebouw inpassen zonder dat ingrijpende veranderingen in de structuur nodig zijn. Het installatieconcept en de manier van restaureren, renoveren en isoleren zijn hierop afgestemd. 

binnen- en buitenring

De oorspronkelijke bewoners van het Predikherenklooster richtten zich op twee tegengestelde kerntaken: het prediken en de introspectie. De heldere structuur van het gebouw met het kenmerkende contrast van introverte en extraverte ruimten laat zich lezen als ruimtelijke vertaling van deze tegenstelling: de binnentuin vormt het eigenlijke centrum van het gebouwencomplex; de pandgang eromheen bestaat uit naar binnen georiënteerde ruimten met fraaie gewelven en pleisterornamenten (de binnenring); hieromheen zijn meer extraverte grote ruimten gerangschikt (de buitenring), die voor uiteenlopende functies werden gebruikt, zonder originele versieringen. De kerk is verbonden met de pandgang op de begane grond, maar vormt een zelfstandige ruimtelijke eenheid. 

In de projectdefinitie is de bibliotheek in het Predikherenklooster omschreven als "een plek om op verhaal te komen". De bibliotheek is verdeeld over drie zones, de zones ‘nabij’, ‘midden’ en ‘diep’. Hierbij staat het begrip ‘nabij’ voor openbare publieksfuncties zoals de entreehal, het café, ruimten voor lezingen en bijeenkomsten en tentoonstellingsruimten; met zone ‘midden’ wordt de algemene bibliotheek bedoeld met een uiteenlopende collectie, lees-, presentatie- en werkplekken en de kinderafdeling; en met zone ‘diep’ worden de ruimten omschreven waar in stilte kan worden gestudeerd.

restauratieconcept

KSA beschouwde de onvolkomenheden die de verschillende aanpassingen en de verwaarlozing in de voorbije eeuwen met zich meebrachten als de grote kracht van het gebouw. De restauratie laat daarom zoveel mogelijk sporen van de lange geschiedenis van het voormalige klooster zichtbaar. Er is afgezien van de reconstructie van een vroegere toestand: latere verbouwingen, toevoegingen en de sporen van het verval blijven zowel buiten als binnen zichtbaar. Dat beeld is in de ogen van KSA even verontrustend als aantrekkelijk en biedt tegelijk een architectonische en educatieve meerwaarde.

de herbestemming: zone ‘diep’

De ruimten van de voormalige kloosterbibliotheek bevinden zich op de verdieping in de pandgang. Deze ruimten lenen zich met hun mooie gewelven, de fraaie verhoudingen en het zachte licht ook nu nog zeer goed voor het gebruik als klassieke studiebibliotheek. De grotere ruimten eromheen in de buitenring worden ingericht als kantoorruimten en leslokalen.

zone ‘midden’ op zolder

De indrukwekkende zolderruimte is als enige ruimte in het klooster vrij van kerkelijke betekenis en verleden. Met haar monumentale houten constructie is het een ruimte vol verhalen en associaties. Hier is de kinder- en volwassenenbibliotheek ingericht. Voor extra daglicht en een beter uitzicht over de stad zijn verschillende dakkapellen en dakramen toegevoegd. De dakkapellen zorgen tevens voor de afvoer van rook en warmte in het geval van brand- dankzij het RWA-systeem kregen we toestemming van de brandweer om de historische houtconstructie in het zicht te houden. 

Om het bestaande karakter van de ruimte met de fraaie houtconstructie en alle houten afwerkingen zoveel mogelijk in het zicht te kunnen laten was het nodig om het dak van bovenaf te versterken door een van binnen niet zichtbare staalconstructie. De staalconstructie draagt het vernieuwde leien dak en de nieuwe dakkapellen en zorgt er van bovenaf voor dat de bestaande structuur wordt ontlast. De ruimte tussen bestaande bebording en het nieuwe leien dak wordt opgevuld met isolatiemateriaal. De zolderruimte krijgt hierdoor het comfort van een eigentijdse, goed geconditioneerde ruimte met behoud van het oorspronkelijke karakter.

De tweelaagse ‘boekenkast’ met gaanderij en bijzondere leesplekjes (‘studioli’) dheeft voldoende capaciteit voor de volledige collectie van de bibliotheek. Door de compacte opstelling van de stellingkasten kon de rest van de zolderruimte grotendeels laag worden gemeubileerd. Hierdoor blijft de gehele bibliotheek overzichtelijk en de prachtige zolderruimte voor iedereen ervaarbaar.