Gerretsonplein

Het opfrissen van naoorlogse wijken is niet iets van de laatste jaren. In Eindhoven werden bijvoorbeeld al in 1998 de eerste tekeningen gemaakt voor de realisatie van een appartementengebouw en winkelcentrum aan het Gerretsonplein. Maarten Castelijns van van aken architecten nam in 2010 de rol van projectarchitect van zijn collega Hans Widdershoven. Hij zag hoe in 2014, na een faillissement van de ontwikkelaar en een nieuwe indeling ten behoeve van de woningbouwvereniging, de eerste bewoners en winkeliers hun intrek namen. Op de plek waar het nieuwe woonwinkelcomplex verrees stond een verouderd winkelcentrum. Voor de buurt was het van belang dat de wijk weer een levendig hart kreeg. Het ruim 17.500 m² metende complex zal daaraan bijdragen. Het gebouw bestaat uit vier delen. In de plint is 2.500 m² winkelruimte gecreëerd. In de vier verdiepingen daarboven bevinden zich 50 appartementen en een daktuin. De ongeveer 50 meter hoge toren bevat 15 woonlagen met 60 appartementen. De kelder is ingericht als parkeergarage met ongeveer 100 parkeerplaatsen. Voor de bezoekers van het winkelcentrum is parkeergelegenheid gecreëerd op het maaiveld. Oorspronkelijke plan “Het appartementencomplex huist zowel jonge stellen als meer seniore bewoners. Daarnaast zijn er 31 woningen toegewezen aan de GGZ, in deze appartementen wonen extramurale patiënten onder begeleiding”, vertelt projectarchitect Maarten Castelijns. “Dit was echter niet de eerste opzet. In het oorspronkelijke plan hielden we rekening met 50plussers. Ruime appartementen van 100 m2 stonden op de tekening, sommige hadden eigen balkon, de woonkamers kregen glazen puien die over de hele breedte openden, en de binnentuin was mooi aangekleed.” Tot zover het verleden, want de projectontwikkelaar ging failliet toen de tweede laag werd gebouwd. De plannen gingen eerst de koelkast in om vervolgens aangepast te worden. Nieuwe plannen Wie rondloopt in het nieuw complex kan nauwelijks bevroeden dat de plannen tijdens de werkzaamheden zijn aangepast. “Doordat de appartementen 15 m2 kleiner werden en er balkons zijn toegevoegd moest er geïmproviseerd worden”, legt Castelijns uit. “Een deel van het appartement werd balkon, maar daardoor veranderde de thermische schil en het had ook effect op de waterhuishouding. De vloer hebben we ingepakt met extra isolatiemateriaal ter voorkoming van koudebruggen en de vloeren – die al gestort waren – zijn voorzien van extra afvoeren en goten.” Door de wijziging in de plannen heeft het project ruim een jaar vertraging opgelopen. Vraag aan Castelijns is of dat door de nieuwe werkwijze – BIM – voorkomen was? “Dit project stamt van voor het BIM-tijdperk, maar ik denk van wel. Vooral de uitwerking had minder tijd gekost omdat het model ook veel parameters aanpast.” Slang Het ontwerp aan van Widdershoven is geïnspireerd op een slang die reageert op zijn omgeving. De kop van het reptiel, de 16 bouwlagen tellende toren, maakt een gebaar richting de binnenstad en sluit aan bij de grootschalige bebouwing aan de drukke verkeersader van Eindhoven-Noord. De staart van de slang accentueert het nieuwe wijkcentrum. Hier zijn de winkels en de entrees van de woningen gesitueerd. De laagbouw voegt zich naar de achterliggende buurt die bestaat uit lagere appartementengebouwen en grondgebonden woningen. De buik van de slang is opgetrokken uit donkergrijs metselwerk. De rest van de gevels wordt gevormd door uitstekende betonnen luifels op elke verdieping. De horizontale gevellijnen benadrukken de bewegingen van de slang. Buitenruimte Ondanks het kleinere vloeroppervlak ogen de appartementen aan de buitenzijde nog steeds ruim. De gemeenschappelijke buitenruimte ziet er verzorgd uit. Alleen zijn alle appartementen nu voorzien van een balkon en kregen de balkons een strippenhekwerk in plaats van glazen balustrades. Castelijns: “Het faillissement van de opdrachtgever kwam toen de parkeerkelder en de eerste twee etages al waren gebouwd. Wordt het bouwproces op zo’n moment gestaakt en krijg je een nieuwe opdrachtgever met nieuwe wensen, dan moet je creatief zijn.” De woningbouwvereniging stelde geen onredelijke voorwaarden, maar de verhuurbaarheid op lange termijn weegt voor hen wel zwaar bij de afwegingen die zij maakt. “Alle appartementen zijn verkleind tot 85 m2. Er is ook geen diversiteit meer in de omvang. In het originele ontwerp waren de appartementen op de 9e tot 16e groter, nu beschikken ze - net als de rest - over twee slaapkamers en een woonkamer. Daarnaast kreeg ieder appartement een balkon.” In plaats van de glazen balkons die eerst waren voorzien werden het spijlen hekken. “De kostprijs was hiervoor de overweging. Al is het verschil tussen glas en een strippenhekwerk niet eens zo groot, als een project zoveel meters balustrades kent als hier dan tikt dat toch wel door. Daarnaast werden de balkonhekken wit waardoor ze meer in het oog springen dan het donkergrijs dat wij wilden, maar hier was de welstandscommissie debet aan.” Binnentuin Het ontwerp van de binnentuin versoberde. “Met name de aankleding”, legt Castelijns uit. “Toch verdient de woningbouwvereniging hier ook een pluim voor. Wij merken vaak dat gebouweigenaren terughoudend zijn als het gaat om gebruiksdaken. Liever kiezen zij voor een groendak dat niet betreden mag worden. Dat komt omdat zij opzien tegen het beheer en onderhoud.” Daar staat tegenover dat een gebruiksdak de levendigheid vergroot. Het nadeel van een gebruiksdak ten opzichte van een groendak is echter dat er geen waterbuffering is. “Maar daarin onderscheidt het zich niet van een traditioneel dak. Bij de inrichting moet je er echter wel rekening mee houden dat de afwatering door de afwerking heen loopt naar de afvoer.” Het gebruiksdak op het Gerretsonplein is een succesverhaal. “Natuurlijk leefde ook hier de vrees dat niemand zich verantwoordelijk zou voelen voor de gemeenschappelijke buitenruimte. Maar dat is juist heel anders (positief) uitgepakt. Met name de mensen die hier begeleid wonen voelen zich erg verantwoordelijk voor de leefomgeving en houden de tuin netjes.”

Architracks

Voor het complex werd door de architect in eerste instantie de metafoor van een slang gebruikt. Met het overstekende deel van de hoogbouw als kop en de appartementen aan de achterzijde als staart. Steeds werd tijdens het ontwerpproces door de commissie ruimtelijke kwaliteit naar dat beeld terugverwezen, in de hoop daarmee het beeld zo sterk en zuiver mogelijk te houden. Dat was ook redelijk gelukt, maar toen brak de crisis aan en moest er sterk worden bezuinigd op het plan: het overstek van de kop werd minder prominent en de geschubde huid van de slang werd vereenvoudigd. Wat rest is een goed plan, maar niet een waar je mond nu van open valt en dat zeker niet het beeld van een slang oproept.