Ecowijk De Kiem

Voor ontwikkelteam De Ideale Woning is sociale duurzaamheid net zo belangrijk als duurzame energie en bouwtechnische duurzaamheid. Dat leverde 15 woningen op waarbij elke bewoner ook mede-eigenaar is van de gemeenschappelijke binnentuin.

Het ontstaan van de Ecowijk De Kiem in Arnhem dateert al vanuit de crisisjaren in de bouw. D.w.z. op papier. De gemeente Arnhem hoopte in die jaren door op energiezuinige woningen in te zetten ontwikkelaars aan te trekken. Maar dat verliep toch minder gemakkelijk dan gehoopt. Inmiddels zijn we ruim 10 jaar verder en nu pas zijn de eerste projecten opgeleverd. Energiezuinig is intussen een gangbaar onderdeel van duurzaam geworden en de lage EPC van BENG alweer achterhaald door NOM. Van de 10 teams die elk een stukje van de buurt wilden ontwikkelen zijn er uiteindelijk 5 overgebleven. De andere konden de financiele haalbaarheid niet aantonen; een voorwaarde die de gemeente Arnhem hanteerde bij het ter beschikking stellen van de grond.

Sociale duurzaamheid

Een van die 5 overgebleven teams is het ontwikkelteam ‘De Ideale Woning’. Het enige team dat volgens Peter Brouwer van D+B Architecten uiteindelijk echt heeft ingezet op duurzaam ecologisch en sociaal bouwen. Voor D+B Architecten, het architectenbureau dat ‘De Ideale Woning’ mede ontwikkelde, gaat het bij duurzaam bouwen niet alleen om ecologische materialen en energiebesparing. “Sociale verbanden in een buurt horen ook bij duurzaamheid. Die moeten door een goede stedenbouwkundige opzet van de wijk worden gestimuleerd,” stelt hij. “Een van de middelen daarbij is een gemeenschappelijke binnentuin, waardoor de mensen meer verantwoordelijkheid voor hun omgeving zullen ontwikkelen. In een wijk als dit is het moeilijk om elkaar te leren kennen. Met een gemeenschappelijke binnentuin doe je niet alleen dingen samen maar je komt daardoor ook gemakkelijker bij elkaar over de vloer. Bij een groepje van 15 tot 20 woningen is het ook nog mogelijk om wat anoniemer te blijven als je dat wilt. Boven de 20 woningen wordt het contact maken weer slechter.” Om de organisatie van het gemeenschappelijke binnenterrein goed te laten verlopen zijn de 15 koopwoningen verenigd in een vereniging van eigenaren.

Vrije indeelbaarheid

Bij een duurzaam woningontwerp is vrije indeelbaarheid, het makkelijk aanpassen aan wisselende functies essentieel. En met daarbij voldoende ruimte op de begane grond wordt een woning tevens levensloopbestendig. Bureau D+B Architecten heeft een casco ontworpen met een diepte van 12 meter en een breedte van 5.40 m bij de rijwoningen en van 6.00 m bij de 2-kappers. Het grote dak begint al direct boven de begane-grond laag. Boven de verdieping is in de grote kap ook nog plaats voor een bruikbare zolder. Dat is het basis casco. De begane grond kon worden uitgebreid met een uitbouw van 2 of 3 meter. En op de verdieping en de zolder had men de keuze uit een of meer dakramen of dakkapellen met flinke afmetingen. D.w.z. aan de noordelijke kant van het huis. In het dakvlak met de PV-panelen kon men alleen kiezen voor dakramen. Een dakkapel levert uiteraard ook extra bruikbaar vloeroppervlak. Al die keuzes met daarbij nog de keuze tussen baksteen of hout als gevelafwerking geven de bouwblokken van De Ideale Woning een gevarieerd en speels aanzien.

Faalkosten

De woningen zijn gebouwd met geprefabriceerde HSB-elementen. De vloeren hebben een woningbrede vrije overspanning waarin elke bewoner zijn eigen indeling kon realiseren met houtskeletbouw wanden. Het trappenhuis zit op een vaste plek ingeklemd tussen 2 leidingkokers voor het verticale leidingtransport. Hierop sluiten horizontale leidingkanalen in de balklagen aan zodat ook sanitair is aan te sluiten tegen de andere woningscheidende wand. “We wilde eigenlijk langs alle wanden plintgoten voor de elektra en de mensen een set stickers geven met het schakelmateriaal, groene voor de stopcontacten etc. die in het basispakket zitten en extra rode met een prijskaartje,” vertelt Peter Brouwer. “De mensen zouden dan zelf in een bepaalde fase van de bouw die stickers op de plinten kunnen plakken, zodat de installateur direct ziet waar wat moet komen. Volgens ons werkt dat zowel voor de bewoners als voor de installateur het handigst. In een gerealiseerde ruimte is het voor bewoners veel makkelijker beslissen dan op tekening. Maar de installateur wilde er niet aan, dat zou veel duurder worden. Die wilde alles van te voren op tekening hebben; hij wilde gewoon leidingen leggen en kabels trekken. Maar ook bij die tekeningen konden de mensen kiezen. Dat betekende dus toch in elk huis een andere installatie. Volgens mij houdt de installateur geen rekening met faalkosten. Hoe vaak moet er niet nog van alles voor de oplevering worden aangepast?”

 Dure Stadswarmte

De woningen hebben op de begane-grond vloerverwarming en de rest van het huis wordt op temperatuur gehouden m.b.v. de balansventilatie met WTW. De kopers van de woningen in Ecowijk de Kiem waren verplicht een aansluiting op het warmtenet van -toen nog- Nuon te nemen. Met zo’n aansluiting is het helaas nooit mogelijk nul-op-de-meter te realiseren. Hoe goed je ook isoleert of stroom opwekt. Dat is een groot nadeel van dat systeem dat m.i. beter in kan worden gezet in situaties waar het niet mogelijk is zelf warmte en stroom op te wekken. Als huurder ben je de klos als je in een huis woont met zo’n verplichte aansluiting, maar in De Kiem waren er slimme kopers die die aansluiting direct weer lieten afsluiten zonder met de installatie in huis verder te gaan. Ze waren dan wel de aansluitkosten kwijt maar vrij om met andere warmte- en energiebronnen aan de gang te gaan. Veel warmte is er in de goed geïsoleerde woningen niet nodig en voor de warmwatervoorziening kan je beter de stroom van PV-panelen gebruiken. Er is één woning die daarvoor heatpipes op een dakkapel heeft laten plaatsen. En verder zijn er een paar woningen die een luchtwarmtepomp hebben gekregen. Door deze gewijzigde energievoorziening al tijdens de bouw te integreren zou het niet nodig zijn geweest een reeds gerealiseerd systeem af te breken. Dat scheelde kosten. Andere bewoners die deze eerste winter zien hoe laag de lasten daardoor bij hun buren zijn hebben er nu al spijt van dat ze dat niet ook hebben laten doen. Deze woningen zijn in de oorspronkelijke vorm dus geen NOM, maar ze hebben wel een negatieve EPC. Helaas koop je daar niets voor. De kopwoningen hebben een EPC van ca. -0, 19 en de tussenwoningen van - 0,22 tot -0,24. In de tijd dat de bouwvergunning voor De Ideale Woning werd aangevraagd was de EPC-eis maximaal 0,4 terwijl het in 2020 onder BENG neerkomt op 0,2. Achterhaalde eisen dus, al ver voordat ze gelden en waarmee geen vernieuwing wordt gestimuleerd als je al een negatieve EPC of NOM kan bereiken met reeds beproefde technieken, goede isolatie en luchtdichtheid. De overheden lopen achter bij de wensen van particuliere opdrachtgevers. Huurders hebben helemaal het nakijken.