Anna van Buerenplein

Met de ontwikkeling van het stationsgebied in Den Haag was er behoefte aan een nieuwe gezichtbepalende locatie. En niet zo maar één. Het Anna van Buerenplein moest een baken vormen: een comfortabele ontmoetingsplaats in de hectische stationsomgeving met veel passanten en geluiden. Egbert Schuttert, landschapsarchitect bij Ingenieursbureau Den Haag, kreeg de taak om samen met zijn team iets bijzonders te maken van de voorheen zo grauwe omgeving. Dat deed hij door met Tomaello en ROTS Maatwerk een waterwerk te creëren dat het geluid van de tram overstijgt en het plein verbindt met haar naamgeefster: Anna van Buren. Ruim tien jaar geleden startte Schuttert met de herinrichting van het Anna van Buerenplein. “Het plein is gesitueerd aan de noordzijde van Den Haag CS en vernoemd naar de eerste vrouw van Willem van Oranje. Door de ontwikkeling van het Beatrixkwartier, de nieuwe inrichting van Babylon en de realisatie van het nieuwe station ontstond een heel nieuwe dynamiek met veel meer bedrijvigheid in dit stationsgebied”, vertelt de architect. Hij legt uit dat hij in die nieuwe omgeving een plek wilde creëren waar reizigers zich makkelijk kunnen verplaatsen, maar ook dat er behoefte was aan ontmoetingsplek. Ontspannen direct onder de tramlijn, lijkt echter niet de meest voor de handliggende plaats. Schuttert: “Precies daarin lag ook de uitdaging. Het plein is 100 x 100 meter en wordt door het tramviaduct als het ware door midden gesneden. Om daar een verblijfsterrein van te maken, is een bijzondere opgave.” Klaterend water Wat vaststond was dat het groen terug moest komen op deze centrale plaats. “Bomen waren van belang, maar ook rust en visuele ruimte. Die basisgedachten leidden ertoe om iets met water te doen. Vooral met het geluid van water. Want als de tram de bocht maakt, piept hij enorm. Een fontein met klaterend water kan dat omgevingsgeluid overstemmen.” Daarnaast kreeg Schuttert van de gemeente als opdracht om iets bijzonders te ontwerpen. Het resultaat is een watertafel van 15 bij 15 meter die mediterrane associaties oproept, maar door de beeltenis een directe verbinding vormt met de omgeving en de Hofstad . “In de tafel zijn 169 spuiters verwerkt. Deze spuiten niet constant, maar worden aangestuurd door de tram. Springt het verkeerslicht op groen en verlaat de tram het station dan wordt de fontein operationeel; twee minuten lang is er een waterspel te bewonderen. Doordat de activiteiten van de fontein synchroon lopen aan de trambewegingen, spuit hij bovendien op de gewenste tijdstippen. Overdag regelmatig, in de spits vaak, en ’s nachts is er geen activiteit.” Om nog extra dynamiek te creëren ontwierp Schuttert bovendien samen met ROTS Maatwerk twintig spuitbeelden en een lichtprogramma dat het water op verschillende manieren aanlicht. “Deze kunnen elkaar afwisselen waardoor het nooit saai is om ernaar te kijken en het voor kinderen aantrekkelijk is om er ’s zomers in te spelen.” Spelen in de fontein Bijzonder is dat de gemeente Den Haag in eerste instantie geen mensen op de fontein wilde toelaten, vertelt Giulio Tomaello aanvullend. “Nu is dat niet handig in verband met onderhoud, maar het is ook bijna onmogelijk om op een mooie zomerdag spelende kinderen te weren uit de fontein. Daarvoor is het te uitnodigend.” Maar het betekent tegelijk dat er heel andere aspecten om de hoek komen kijken. “Behalve mooi moet het ook veilig zijn. Zou je de terrazzo uitsluitend slijpen en polijsten dan wordt het oppervlak te glad. Wij hebben echter een schuurtechniek ontwikkeld waardoor de korrel van de beton onzichtbaar naar de oppervlakte komt en de vloer stroef wordt.” Hij legt uit dat een coating daardoor niet nodig is om slipgevaar te voorkomen. “Toch hebben we wel een extra beschermende laag toegevoegd. Maar dat is met name gedaan om onderhoudstechnische redenen.” Concretiseren van gedacht De afbeelding van Anna van Buren geeft het plein karakter al zal niet iedere passant direct opmerken dat er een portret verweven is in het terrazzo-oppervlak. “Voorbijgangers zien een speelse fontein en een wit met zwart laken, maar vanuit de tram en de omliggende gebouwen is het gezicht van Anna goed herkenbaar.” In de computer zette de architect de afbeelding om in een rasterpatroon. En daarna was het de uitdaging voor Tomaello om het mozaïek te realiseren. “De ontwerper is de kunstenaar, wij concretiseren zijn gedachten”, vertelt Tomaello. “De uitdaging daarbij is met name: hoe blijft het concept intact. Wat bij een pointillistische afbeelding als deze speelt is: hoe zorgen we ervoor dat de hart- en zijlijnen van de stippen perfect uitgevoerd zijn. Staat er een stip niet precies op lijn of is een punt niet exact rond, dan zie je dat niet van dichtbij, maar het vervormt wel het hele beeld. Iedere afwijking – al is het maar een paar millimeter – is zichtbaar.” Zero tolerance Tomaello bood de gemeente aan om de afbeelding ‘zero tolerance’ te maken. Een gewaagde toezegging, want het gezicht van Anna bestaat uit 6.561 stippen met 13 verschillende diameters die allemaal exact verwerkt moesten worden. De vraag is dan: hoe kan er zo precies gewerkt worden met beton? Volgens Tomaello is een goede voorbereiding de sleutel, maar ook jezelf constant controleren. “Voor iedere stap in het proces moeten er afwegingen gemaakt worden, alleen zo bereik je een goed eindresultaat. Volgens het ontwerp moesten de tegels bijvoorbeeld 54 x 54 cm groot zijn en 8 cm dik. Wij hebben ze groter gemaakt, 109 x 109 cm. Dat levert tijd- en kwaliteitswinst op, want hoe minder tegels des te kleiner het risico van verspringen bij het plaatsen.” Toch ervoer hij ook dat zelfs met de beste voorbereiding, er wel eens iets mis kan gaan. “Zo verliep de productie van de schijven in eerste instantie niet geheel volgens plan. De rubber mallen zorgden voor afwijkingen van enkele millimeters. Deze zijn op oog niet zichtbaar, maar wel storend in het totaalbeeld. Daarom hebben we uiteindelijk houten mallen gebruikt.” Daarnaast is volgens hem het handmatige vakmanschap doorslaggevend geweest voor het eindresultaat. “Een werk als dit kost maanden. Ondanks de verschillende momenten van verwerking moeten de kleuren exact hetzelfde zijn. Dat is mensenwerk waarbij de kunde van onze medewerkers essentieel was.”