CONO Kaasmakers

In de Beemsterpolder verrees in 2014 de nieuwe CONO Kaasmakerij. Op een opvallende plek, want de erfenis van Jan Adriaanszoon Leeghwater is sinds 1999 een Unesco Wereld erfgoed. Vele ogen keken mee met architect Bastiaan Jongerius. Het eindresultaat is echter allesbehalve een compromis. Het is een statement in de polder. Een gebouw dat door de beperkte hoogte en de strakke lijnen een geheel vormt met de omgeving en een klassieke schoonheid uitademt.

De wijze waarop de kaasmakerij integreert in het landschap oogst lof alom. De guldensnede die de architect toepaste, de eigentijdse en klassieke vormgeving, de kwaliteit die in alle facetten van het gebouw is terug te vinden, maar vooral de wijze waarop hij eisen omboog in mogelijkheden. Jongerius vertelt dat verhuizen voor CONO geen optie was. “De weipoedertoren staat er en ze wilden graag in de polder blijven omdat de zilte kwaliteit van de lucht en het grondwater bepalend zijn voor de smaak van de kaas. Het is daarom geen optie om de kaasmakerij te situeren op een bedrijventerrein in Purmerend. Bovendien zou dat door het aantal vervoersbewegingen niet milieuvriendelijk zijn.”

Streng lijnenspel

Bouwen in De Beemster brengt beperkingen met zich mee. “Je bent als architect gehouden aan de kernkwaliteiten van de Beemsterpolder. De regelmatige kavelstructuur met smalle weilanden en lange sloten mochten we niet verstoren.” De kaasmakerij is 56 meter breed, 221 meter lang en 7 meter hoog en staat net als een stolp midden op de kavel. Het ontwerp van de kaasmakerij benadrukt het strenge lijnenspel van de polder. Het past perfect binnen de geometrische structuur van de omringende weilanden en sloten. Doordat het gebouw dieper op de kavel is geplaatst, oogt het vanaf de weg kleiner.

Vraag aan Jongerius is: was die beperkte hoogte voor het productieproces en de luchtcirculatie geen belemmering? “Dat was inderdaad een puzzel. Vooral om in het plenum de luchtbehandelingsinstallaties kwijt te kunnen. We hadden echter geen keuze. De nokhoogte van het gebouw moest lager zijn dan de bomenrij aan de weg. Die meet tien meter. Er is echter sprake van enig optisch bedrog. De colonnade is zeven meter hoog, maar de nokhoogte is acht meter. Doordat de colonnade twee meter breed is, wordt het hogere dak aan het oog onttrokken. Daarnaast is de vloer in de kaasmakerij verlaagd.”

Daglicht

Het ontwerp en de duurzaamheidsgedachte komen samen in de colonnade: de taal van de renaissance en de functie als zonwering waardoor de temperatuur in het gebouw stabiel blijft. Toch kunnen het zonlicht en het landschap het gebouw als het ware binnentreden. Aan de buitenzijde van het gebouw valt vooral de transparantie op. “We wilden een glasachtig gebouw met veel daglichttoetreding. Alle zijden van de kaasmakerij kregen een glasgevel en colonnade. Bij de productieruimten is hierdoor een dubbele schil ontstaan. De colonnade is gemaakt van Iroko-hout. De directe investeringskosten zijn weliswaar hoger, maar doordat er bespaard wordt op onderhoudskosten, zijn de totale kosten tijdens de levensduur lager. Bovendien geeft Iroko-hout de kaasmakerij extra uitstraling. De kleur is bijna grijs en oogt als fluweel.”

Minder zichtbaar zijn de keuzes die het bouwteam maakte voor het dak. “We moesten investeren in warmteweerstand. Daarom is niet gekozen voor een bitumineuze dakafwerking, maar voor pvc-dakbanen met een dikte van 1,2 mm. Normaal gesproken is dat 0,7. Ook hiervoor geldt dat de onderhoudskosten beperkt zijn, de leverancier garandeert dat het dak dertig jaar onderhoudsvrij is.”

Eisen

Volgens de architect brachten de strenge eisen die gesteld werden aan het bouwen in een Werelderfgoed ook kansen met zich mee. Op ieder schaalniveau werd meegekeken met Jongerius. De Milieufederatie Noord-Holland, Kwaliteitsfederatie de Beemster, de gemeente, de provincie, het College van Rijksadviseurs en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed  en – niet te vergeten – Unesco in Parijs, hadden zeggenschap. “Pas als iedereen akkoord was, konden we verder met de volgende fase. Het borgen van de kwaliteit en de vele partijen die meekeken, maakte ook dat er een bepaalde urgentie ontstond. Een urgentie om zorgvuldige afwegingen en keuzes te maken ten aanzien van de duurzaamheid, de materialisatie en het ontwerp. Onze opdrachtgever - die graag op deze locatie wilde blijven – was zich daar al in een vroeg stadium van bewust en bereid om te investeren in kwaliteit. CONO Kaasmakers is geaard in de streek, het is een coöperatie en zij heeft baat bij een goede landschappelijke inpassing. Daarnaast voelt zij zich medeverantwoordelijk voor het behoud van de Beemsterpolder. Al die aspecten daagden mij uit om het beste uit de kast te halen.”

Aannemer

Als aannemer werd Visser & Smit benaderd. “Aan bouwen voor de voedselverwerkende industrie worden strenge eisen gesteld. De HCCAP-norm stelt hoge eisen aan de hygiëne. Dan is het van belang om een kundig partner te hebben. Samen zijn we een bouwteam gestart. Dat heeft twee redenen: zo konden we alle kennis en ervaring inzetten in het besluitvormingsproces en het technisch ontwerp, daarnaast kozen en kochten zij met CONO de materialen.” De lof van Jongerius gaat daarbij zekert ook uit naar CONO. “Zij hebben scherp geacteerd en niet de prijs het zwaarst laten wegen bij beslissingen. Dat betekent echter niet dat zij direct voor de meest innovatieve materialen zijn gegaan, belangrijker voor hen was de duurzaamheid en betrouwbaarheid. Wel werd heel kritisch gekeken naar de reststromen; waar is hergebruik van bijvoorbeeld energie mogelijk?” De opdrachtgever was bereid om ook hierin te investeren. Volgens hen is investeren in duurzaam gebruik en hergebruik van water, warmte en koude lonend. Zeker op lange termijn en als er ook rekening wordt gehouden met de steeds strengere milieueisen. Visser & Smit onderzocht onder andere de mogelijkheden voor betere isolatie en een toekomstgerichte constructie. “Zij hebben een gespecialiseerde ontwerpafdeling en onderzochten de mogelijkheden om met duurzaam glas een nog betere isolatie van de gevels te realiseren om nog meer energie te besparen. Bovendien keken ze naar versterking van de fundering zodat er tijdens de nieuwbouw, maar eventueel ook later, zonnepanelen op het dak kunnen.”

Meervoudige opdracht

In 2009 won Bastiaan Jongerius Architecten de meervoudige opdracht. De opgave was het maken van een ontwerp voor de nieuwbouw van de bedrijfsgebouwen van CONO in de Beemsterpolder. De oude kaasmakerij wordt, als de nieuwe kaasmakerij volledig draait, gesloopt. Daarna wordt het land teruggegeven aan de polder.

Het ingediende ontwerp moest informatie geven over de voorgestelde integrale oplossingen voor de situering, landschappelijke inpassing, architectonische vormgeving en technische uitrusting van de voorgestelde bebouwing. De inzendingen zijn door een commissie van deskundigen beoordeeld op: de landschappelijke inpassing in relatie met de status van de Beemster als cultureel erfgoed, de architectonische kwaliteit, de functionaliteit en de economische aspecten.