Fenix I

Met bijna 45.000 m2 mixed-use programma is op Katendrecht een uniek gebouw verrezen, dat niet alleen op architectonisch vlak een beeldbepalend icoon is, maar zeker ook op technisch gebied een groots werk genoemd kan worden.

Door de bestaande monumentale Fenixloods uit 1922 heen is een immense stalen tafelconstructie geplaatst van circa één miljoen kilo staal. Daarboven is een nieuw betonnen gebouw gebouwd met 212 nieuwe loftappartementen, variërend van 40 tot 300 m2. Deze lofts zijn volledig naar wens van de kopers in grootte samengesteld, ingedeeld en in sommige gevallen middels een vide over twee woonlagen verdeeld. Dit loft concept met grote mate van flexibiliteit en invloeden van kopers is op deze schaal een uniek concept in Europa. De voormalige loods bevat een mixed-use programma met kadewoningen, kantoorruimten gebaseerd op de loft typologie, een openbare parkeergarage, B&B, horeca en een uitgebreid cultuur cluster.

Van San Francisco Loods naar Fenix I

De Fenixloodsen, gelegen tegenover Hotel New York en de Rijnhavenbrug, zijn in 1922 gebouwd in verband met de forse uitbreiding van het aantal lijnen van de Holland Amerika Lijn in die tijd. Architect was de heer C.N. van Goor. De loods heette toen de San Francisco Loods, was maar liefst 360 meter lang en daarmee de grootste overslagloodsen ter wereld in die tijd. De betonnen gevel werd gekenmerkt door grote laaddekken. Bijzonder aan de loods was dat er twee spoorlijnen doorheen liepen en er zelfs een aantal goederenliften waren waarmee vrachtwagens hun waar konden laden en lossen op de eerste verdieping.

Aan het eind van W.O.II zijn grote gedeeltes van de kade vernield en begin jaren ’50 heeft een brand (vermoedelijk van opgeslagen cacao) het middengedeelte van de loods zwaar beschadigd. In 1954 is de loods in twee delen hersteld en aan de kade zijde uitgebouwd en verbreed. In het middengedeelte ontstond een plein met kantinegebouw (het huidige Fenixplein en kantine Walhalla) met aan beide zijde de herbouwde loodsen, die de namen Fenix I en Fenix II kregen. In de jaren ’80 verplaatsten de havenactiviteiten zich naar het Westen en zijn de loodsen in onbruik geraakt.

Vanaf 2007 heeft de stad Rotterdam zich sterk gemaakt voor herstructurering en transformatie van de wijk Katendrecht. Met name het Deliplein vormde hierin een belangrijk onderdeel. Katendrecht groeide daardoor in de afgelopen jaren uit van een achterstandsgebied naar een hippe plek en gewilde wijk met vele culinaire, creatieve en culturele ondernemingen.

Rond 2009 is Heijmans begonnen met plannen voor ontwikkeling van de loods Fenix I. Na onderzoek van de rondom gelegen bouwvolumes aan de Rijnhaven werd in overleg met de Dienst Stadontwikkeling besloten om een nieuw volume bovenop de loods toe te voegen. Mei architects and planners heeft in 2013 de architectenselectie gewonnen voor herbestemming van loods Fenix I op Katendrecht.

Bestaande loods – tussenlaag – nieuwbouw woonblok

Het ontwerp voor Fenix I bestaat in hoofdlijnen uit drie onderdelen:

Allereerst beslaat het de bestaande Holland Amerika Lijn loods van 140 meter lang en 40 meter diep en 2 verdiepingen met 6 meter vrije hoogte. Deze loods is grotendeels hergebruikt en gerestaureerd voor een gemixt programma. Daarbovenop bevindt zich een tussenlaag van ca. 6 meter hoog, die bestaat uit een enorme vakwerkconstructie met loft woningen aan een binnentuin. En daar bovenop is een gesloten bouwblok gebouwd, uitgevoerd in een flexibele betonnen constructie, met loft appartementen en rondom buitenruimten van 2,5 meter diep. Aan de binnenzijde van het bouwblok bevindt zich de galerij ontsluiting, die centraal met vier liften en trappenhuizen aansluit in een publieke passage op de begane grond in het midden van de oorspronkelijke loods.

Geleding en samensmelting

In het ontwerp voor Fenix I is niet gezocht naar contrast, maar versmelting van oud & nieuw. Elementair uitgangspunt van het ontwerp is bovendien het aansluiten van het gebouw op zijn directe omgeving. Daarom is ervoor gekozen om het gebouw aan de Rijnhaven zijde hoger te maken (9 lagen bovenop de loods) en daarmee in te passen in de maat en schaal van de bebouwing rond de Rijnhaven. En aan de Veerlaan zijde is het nieuwbouw volume teruggebracht naar vier lagen om aan te sluiten op de lagere omringende bebouwing van Katendrecht.

Geleding aan de Veerlaan

De gevel van de Fenix loods aan de Veerlaan zijde is gereconstrueerd naar de tijdslaag van 1922. De betonnen gevel is afgestuct naar de oorspronkelijke situatie en de laaddekken die in de loop der tijd verdwenen zijn weer teruggebracht in het gevelbeeld. Op de begane grond zijn de puien iets teruggelegd ten opzichte van de betonnen constructie om de galerij waar vroeger de treinen door heen reden te benadrukken. De gevel van de tussenlaag kenmerkt zich door een constante repetitie van een donkere pui type en ligt in zijn geheel iets terug ten opzichte van de loods. Het nieuwbouw volume daarboven bestaat uit 3 lagen en een setback van losse penthouse volumes. Hierdoor ontstaat aan de Veerlaan kant een contrastrijk geleed volume, dat past in het straatbeeld van de Veerlaan.

Samensmelting aan de Rijnhaven

Aan de Rijnhavenzijde kenmerkt de oorspronkelijke loods zich door bruut beton, de aanwezigheid van grote laaddeuren, een langgerekt zwaar laaddek en eveneens langgerekt bandraam. Deze gevel, daterend uit de jaren ’50, is in ere hersteld. In het verlengde van het bandraam vindt de nieuwbouw aansluiting door de tussenlaag met donkere eenvormige pui. Daar bovenop is het betonnen woongebouw geplaatst van 8 lagen met een negende laag in de vorm van prominent aanwezige penthouses.

Door deze opzet treedt een versmelting op van oud en nieuwbouw, waardoor de gevel zich groots en imposant toont. Fenix I verhoudt zich hiermee goed met de bestaande bebouwing rondom de Rijnhaven, zowel de nieuwbouw als historische bebouwing van ondermeer het naast gelegen Codrico.

De zesde gevel

Een belangrijk aspect in het ontwerp is de zesde gevel, te weten de onderzijde van de balkons. In het nieuwe bouwvolume zijn de consoles van de balkons met veel aandacht en verfijning uitgevoerd, en refereren daarmee in hun uitstraling naar de Fenixloods. De balustrade van de balkons, die rondom het hele gebouw zijn aangebracht, zijn uitgevoerd met ingeklemd glas en voorzien van de zogenaamde “mijmerbeugel”: een repeterende industriële beugel van staal, die uitnodigt om op te leunen en te mijmeren en past bij de taal en het gebruik van de haven. In totaal zijn er maarliefst 516 mijmerbeugels toegepast in de gevel.

Het binnengebied van het gesloten bouwblok staat in contrast met de omgeving en is een oase van rust. Er is bewust gekozen voor een galerij ontsluiting om het contact tussen de bewoners te stimuleren. De rust wordt benadrukt door de galerij uit te voeren in wit beton, gecombineerd met een warme houten gevel, die van de bovenste naar de onderste bouwlagen verkleurt van donker naar licht. In het ontwerp van de balustrades zijn bloembakken als integraal onderdeel opgenomen, van waaruit klimplanten langs de galerijen groeien. 

Fenix Lofts

Het woonvolume bovenop de loods bevat 212 loftwoningen. In de tussenlaag hebben deze woningen een vrije hoogte van 6 meter en maakt de imposante vakwerkconstructie van de stalen tafelconstructie een onmiskenbaar onderdeel uit van de woning. Deze woningen in de tussenlaag zijn voorzien van een harmonica gevel aan de Rijnhaven en hebben privé buitenruimten grenzend aan het binnengebied.

De eerste drie woonlagen in het betonnen volume daarboven bevatten ca. 80 huurwoningen, met beperkte variatie. De woonlagen daarboven zijn ingevuld met ca. 130 loftwoningen met een hoogste mate van flexibiliteit in afmeting en indeling. Om dit te realiseren is in het voorontwerp nauwkeurig onderzoek gedaan naar de plaats voor schachten en meterkasten en zijn de vloeren van elke woningen afzonderlijk voorbereid op de bouw met leidingwerk en bewapening. De woningen variëren in grootte van 40 tot 300 m2 en zijn alle 130 uniek. Ten behoeve van optimalisatie van de flexibiliteit zijn de woningen uitgevoerd met een plafond hoogte van 2,7 m., de penthouses zelfs van 3,0 m. Alle woningen, ook de huurwoningen, zijn voorzien van grote schuifpuien en riante balkons van 2,5 meter diep met glazen balustrade om de uitzonderlijke locatie met fantastisch uitzicht optimaal te benutten. Aan de korte zijde van het bouwblok, waar het bouwvolume zich vertrapt naar beneden, hebben de penthouses bovendien royale dakterrassen. Mei architects heeft voor ca. 50 loft woningen geadviseerd in het interieur ontwerp, waarbij ca. 50% van alle woningen heeft gekozen voor de optie om de brute betonafwerking van de tunnelkist in het zicht te laten bij de plafonds en kolommen.

De uitgesproken architectuur en het exceptioneel woonproduct dat Fenix I biedt trekt bewoners en gebruikers aan met eenzelfde mindset. Zo kan zelfs in een gebouw waar huur en koopwoningen gecombineerd worden de galerij ontsluiting slagen en bijdragen aan de kwaliteit van wonen. De Fenix bewoners vormen een inclusieve community waar mensen samen wonen en samen levens delen.

Fenix Docks

In de bestaande loods, Fenix Docks, is een gemengd programma geprojecteerd. Een deel van de loods is herbouwd om te voorzien in een efficiënte openbare parkeergarage met 270 parkeerplaatsen. Aan de kade bevinden zich 5 kade woningen met ieder 2 bouwlagen van 6 meter hoog. Deze woningen zijn vrij indeelbaar, voorzien van originele laaddeuren en directe toegang vanaf de Rijnhavenkade.

Fenix Docks biedt verder onderdak aan drie bekende culturele instanties die samen het Cultuur Cluster vormen: Conny Janssen Danst, Codarts Circus opleiding en Circus Rotjeknor. Mei heeft een sleutelrol gespeeld in het bemiddelen tussen de gemeente Rotterdam en deze instanties, die elk actief zijn binnen de 3 C’s (culinair, creatief en cultureel). Voor het inpassen van de diverse benodigde ruimtes in de bestaande structuur van de loods heeft Mei inventieve oplossingen gevonden. Met name de benodigde kolomvrije ruimten, de gevraagde vrije hoogte van de trainingsruimten en het gezamenlijk gebruik van diverse ruimten maakten deze inpassing tot een complexe uitdaging.

Het resultaat is een slim ontwerp met zowel gezamenlijke als privé ruimtes. Op diverse plekken zijn spontane ontmoetingen tussen de verschillende instanties mogelijk, maar is er ook voldoende privacy. De foyer is zo’n gezamenlijke ruimte voor ontmoetingen, met een glazen wand die een inkijkje geeft in de trainingsruimte van Codarts. De foyer is toegankelijk vanaf het Fenixplein aan de zuidzijde van het gebouw en geeft toegang tot het ‘docks’ gedeelte en het ‘arts’ gedeelte van het Cultuur Cluster.

Het programmeren van diverse ondernemingen aan de Rijnhavenkade en de Veerlaan zijde, zoals West 8 en de Fenix Food Factory, geeft het gebouw een actieve plint. Fenix Docks biedt aan de Rijnhavenkade plaats aan diverse horeca ondernemingen, waaronder de Fenix Food Factory, waarmee de levendigheid en het openbare karakter van de kade wordt vergroot.

Om beide zijden van het gebouw goed toegankelijk te maken heeft Mei een passage ontworpen die dwars door het gebouw loopt van de Veerlaanzijde naar de Rijnhavenzijde. Overdag is deze passage open voor publiek. Bewoners van de bovenliggende lofts hebben via een entreehal in de passage toegang tot hun woning. Glazen wanden in de passage bieden bewoners en bezoekers ook een blik in het Cultuur Cluster.

Eén miljoen kilo staal

De technische uitdaging van Fenix I komt het meest tot uiting in de constructie. Door een immense stalen tafel constructie van circa één miljoen kilo staal door de bestaande loods heen te plaatsen en apart te funderen, kon de monumentale loods grotendeels behouden blijven en een aanzienlijk woonvolume worden toegevoegd dat in technische zin compleet los is gehouden van de loods. De fundering van de tafel is uiterst zorgvuldig tussen de bestaande funderingspoeren van de loods geplaatst. De stalen constructie is volledig in het werk gelast, wat een zeer uitzonderlijk werkwijze is in Nederland.

Het betonnen nieuwbouw volume (Fenix Lofts) is opgebouwd door middel van een betonnen tunnelkist constructie, waarbij de wanden zijn uitgevoerd als schijfkolommen om een grote mate van flexibiliteit te creëren.

De combinatie van deze stalen tafelconstructie met een betonnen tunnelkist constructie daarboven op is uniek in de wereld.

Duurzaamheid

Duurzaamheid is een integraal onderdeel van Fenix I dat begint met het maximaal hergebruiken van het bestaande gebouw. De nieuwbouw is toekomstbestendig en aanpasbaar door de extra verdiepingshoogte en flexibel indeelbaar door een hoofddraagconstructie van schijfkolommen in plaats van wanden en de centrale rondgaande installatie-ring.

Het bouwvolume en de gevels zijn geoptimaliseerd voor daglichttoetreding in het binnengebied en de woningen. De glazen gevels bieden maximaal uitzicht maar zijn gemaakt van hoog rendement zonwerende beglazing. Zo wordt samen met de buitenzonwering en de balkons de intredende zonnewarmte tegengehouden en de koelbehoefte gereduceerd.

De daktuinen en verticale groene binnengevels stimuleren een gezonde, comfortabele en natuur-inclusieve leefomgeving. Ze filteren fijnstof uit de lucht en de groene daken vangen regenwater op zodat dit kan worden hergebruikt.

Het gebouw is energiezuinig door de toepassing van LED verlichting in de gemeenschappelijke ruimten, het mechanische ventilatiesysteem met hoog rendement warmte terugwinning en het gebruik van warmte- en koude opslag voor koelen en verwarmen van het gebouw.