Melarium

In Midden-Delfland, een cultuurhistorisch landschap tussen Delft, Den Haag en Rotterdam, ligt het Melarium van architectonisch vormgever en beeldhouwer David Veldhoen. Het is het resultaat van een kunstopdracht van de Provincie Zuid-Holland waarbij de door mensen opgeworpen barrières in dit gebied - de A4, de A13, het spoor en de Schie - metaforisch worden overbrugd.

Het Melarium is een honinghuis voor bijen, imkers en bezoekers. Aan het eind van de zichtas vanuit de campus van de TU Delft krijg je ‘m in het vizier. Het is een intrigerend bouwwerk. Het heeft een zekere schaalloosheid en houdt het midden tussen architectuur en sculptuur. Oog in oog met de 4.000 openingen, die staan voor de facetten van het oog van een bijenkoningin, merk je dat deze architectuur menselijke verhoudingen mixt met die van de bij.

Een reusachtige bijenkast

Het gebouw heeft een holle en een bolle kant, die georiënteerd is op het zuidzuidwesten, de vliegrichting van de bij. Achter die wand prijken negen kasten voor de afzonderlijke volken in het gebouw, dat je ook kunt opvatten als één reusachtige bijenkast. Wij kunnen naar binnen aan de holle zijde, door een bovenmaatse deur. Via een wenteltrap betreden we de eerste verdieping waar de Delftse KNNV (Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging) bivakkeert. De wenteltrap loopt door naar een dakterras dat doet denken aan het dek van een schip, met een weids uitzicht over het landschap. Hier kun je over al die barrières heenkijken - de vlucht van de bijen volgend.

Bestuivers en bouwmeesters

Veldhoen: ‘Het Melarium voegt zich in het nooit gerealiseerde landschappelijk ontwerp met duizenden fruitbomen, uit respect voor de bijen en hun rol als bestuivers en bouwmeesters. Niet alleen maken ze die sublieme constructies van zeshoekige raten die in de derde dimensie driehoeken vormen, ze produceren ook nog eens hun eigen, nagenoeg perfecte, bouwmateriaal. Was is licht, vervormbaar en het krimpt niet. Voor het Melarium heb ik massief geacetyleerd accoyahout gekozen als gevelbekleding én als constructiemateriaal. Een verduurzamingsproces met o.a. azijn en stomen onttrekt de suikers aan het hout zodat insecten en schimmels bot vangen. Accoyahout krijgt zo een duurzaamheidsklasse die vergelijkbaar is met hardhout. Dan moet je er wel rekening mee houden de staalconstructie te bufferen en het beslag in roestvrijstaal uit te voeren.’

Maten en verhoudingen

12 meter lang, 8 meter hoog en 4 meter diep, 3:2:1. In al het werk van Veldhoen, of het nu gaat om gebouwen of kunstwerken, resoneren maten op meervoudig niveau - wat een fraai samenspel teweegbrengt.

‘De plattegrond refereert aan het drieledige iets gekromde lichaam van de bij en aan de drieschepige eikenhouten boerderijen van de Cananefaten die hier stonden, zo’n beetje de eerste bebouwing in ons land. Nu is het de contravorm die bebouwd is; het is dan ook heel bijzonder dat er een vergunning werd afgegeven voor deze locatie. Dit niet alleen vanwege het landschap maar ook uit archeologisch oogpunt. Het bouwwerk is gefundeerd op 6 palen van 16 meter lang die de ondergrond vrijlaten voor onderzoek en lijkt daarom boven de grond te zweven.’

Zelfvoorzienend

De interne organisatie heeft dezelfde driedeling: het voorste deel staat voor de kop en bevat de wenteltrap met steeds veranderend perspectief; de waarneming. In het middendeel - het lijf - worden honing en was geproduceerd en vinden de bijeenkomsten plaats; de verwerking. Het achterste deel is bestemd voor de uitscheiding. Hier wordt de honing geslingerd en wordt de poep van de bezoekers door tijgerwormen gecomposteerd tot exquise mest voor de grond rondom. Het Melarium produceert zijn eigen energie middels de zonnepanelen op het dak en is geheel zelfvoorzienend.

Landschap in pixels

‘Door het gebruik van organische, ronde vormen is hier niets standaard. Alles werd eerst in de computer getekend en berekend, en daarna in het werk bijgesteld. Zo bestaat de dakrand uit verschillende segmenten die echt precies moesten passen. Gelukkig boden Claudia Schmidt en Harry Kerssen bouwkundige ondersteuning. Halverwege het proces moest ik de rol van de aannemer overnemen. Dat was een zware dobber waar ik pas achteraf om kon lachen.’ Er is niks BIM aan dit gebouw, toch is het hightech ingezet en gecombineerd met handwerk, zoals leemstuc op riet. De 4.000 openingen in de muren zijn CNC gefreesd, maar de bijpassende 8 millimeter dikke glaasjes werden er met een heel team handmatig in geplaatst. Door al die gaten verschijnt het landschap in pixels, net zoals de bij het waarneemt, en als de zon binnenvalt ontstaat er een prachtig lichtspel.

Vogelvrij

De bijen die hier wonen en werken zijn de hoofdrolspelers van dit honinghuis. Zij doordringen de huid van het bouwwerk, een grens die vanwege alle openingen permeabel is. De bijen laten zich evenmin begrenzen door de barrières in dit gevierendeelde gebied, wat de kruisbestuiving en de diversiteit ten goede komt. Op het dakterras van dit observatorium, op hun gemiddelde vlieghoogte, kunnen we ons dit alles verbeelden en overdenken.

Het Melarium raakt aan eerdere werken van David Veldhoen die het wankele evenwicht tussen de mens en de natuur voelbaar maken. ‘De kracht én de kwetsbaarheid van de bijen ontroeren me. Ik zie verder een parallel met de vogelvrijheid van het kunstenaarschap in deze tijd.’