Schoonschip

Rivieren, kanalen en andere waterwegen worden meestal gebruikt als afwateringsystemen of voor transportdoeleinden. Dat de ruimte op het water anders ingevuld kan worden, daar wordt pas de laatste decennia over nagedacht. Schoonschip in Amsterdam-Noord toont die mogelijkheden en geeft een brede invulling aan de huidige stedelijke vraagstukken. De drijvende woonwijk in Buiksloterham is namelijk niet alleen duurzaam en circulair, de huizen zijn er - voor Amsterdamse begrippen - bovendien betaalbaar.

Het project Schoonschip nadert de oplevering. Op dit moment liggen er 13 woningen aangemeerd aan de steigers en in mei komen daar 14 huizen bij. Dat is tien jaar(!) nadat de eerste plannen het licht zagen. Een tijd waarin bewoners elkaar goed leerden kennen en er een hechte gemeenschap ontstond die nu staat te popelen om haar intrek te nemen. Dat geldt ook voor de architect, Sascha Glasl van Space & Matter. Ook hij zal op deze bijzondere plek gaan wonen. Vol enthousiasme vertelt hij: “Voor Schoonschip bestond geen blueprint. Dat maakt het interessant, maar ik denk ook dat we het begrip duurzaamheid een nieuwe dimensie hebben gegeven. Het is een architectonische droom op het water die werkelijkheid is geworden, een project dat mensen verbindt met hun omgeving. Nu de wijk vrijwel compleet is, zal het dorpsgevoel gaan leven. Het ontwerp – waarbij steigers met elkaar verbonden zijn zodat er straten en ontmoetingsplekken op het water ontstaan – nodigt daartoe uit.”

Ontwikkeling

Een wijk bouwen op water is echter allesbehalve gemeengoed en dat komt tot uiting in de lange aanlooptijd. Smeele is een van de initiatiefnemers en bestuursleden van de Stichting Schoonschip: “In 2009 raakte Marjan Blok geïnspireerd door de autarkische woonboot bij het NDSM-eiland. Zo ontstond de droom om duurzaam te wonen op het water. Toen zij haar plannen deelde, merkte ze dat anderen haar enthousiasme deelden. Het wonen op water en de manier waarop we invulling konden geven aan duurzaamheid waren ambities die we allemaal onderschreven en uit wilden laten komen. Én waarvoor we in heel Amsterdam op zoek gingen naar een geschikte locatie.” Deze werd gevonden aan een zijtak van het IJ, het Johan van Hasseltkanaal. Maar daarmee was de klus nog niet geklaard. “Het verkrijgen van een woonbestemming op een stuk water is niet voordehand liggend, daarom vroegen we eerst bij de provincie Noord-Holland subsidie aan voor een haalbaarheidsstudie. En vervolgens betrokken we Sascha van Space & Matter erbij om een stedenbouwkundig plan te maken. Met dat plan gingen we – midden in de crisis – naar de gemeente Amsterdam.” Dat het kavel niet op uitgifte stond en bovendien naast een afvalinzamelingspunt lag, maakte het niet eenvoudiger. “Maar na onze lobby besloot de gemeente alsnog een tender uit te schrijven. Daarnaast deed zij een beroep op de Crisis en herstelwet en besloot zij dat het afvalpunt binnen twee jaar na het aanmeren van de eerste woning moest verhuizen.”

Duurzaamste wijk

Voor de woningen formuleerde de initiatiefgroep zelf een programma van eisen. Glasl: “We wilden niet alleen een wijk op het water creëren maar ook dé duurzaamste drijvende buurt van Europa worden. Om dat te realiseren vertaalden we met een team consultants de ideeën van de initiatiefgroep in een smart stedenbouwkundig plan, waarbij niet alleen oog was voor technische duurzaamheid, maar - door de speelse plattegrond – ook voor de sociale cohesie. Terwijl we het voor de woningen belangrijk vonden dat er voldoende ruimte was om invulling te geven aan de individuele woonwensen.” Als hij verder praat, blijkt dat de eisen waaraan de huizen moesten voldoen inderdaad beperkt waren. “Voor de uniforme uitstraling zijn de gevels voorzien van veel hout en groen. De huizen moeten gekoppeld worden aan de smart grid, waarvan de infrastructuur is verwerkt onder de steigers. In iedere woning is ruimte gecreëerd voor een batterij om energieoverschotten op te slaan. Er moeten vacuümtoiletten gebruikt worden én er is een dubbel rioolsysteem”, legt Glasl uit. Daarnaast eiste de gemeente dat het dakoppervlak voor minimaal 30 procent moet bestaan uit een vegetatiedak. “Dat zorgde voor enige hoofdbrekens. De houtskeletbouw is sterk genoeg, maar groendaken absorberen veel water en worden daardoor veel zwaarder, als je het groen niet goed positioneert gaat de balans verloren. De woningen zijn namelijk zelfstandige constructies, met ieder een eigen betonnen vloer/drijfconstructie.”

Door de groene daken, zonnepanelen, elektriciteitsopslag, uitstekende isolatie, WKO en het dubbele rioolwatersysteem, kan de indruk ontstaan dat de woningen helemaal autarkisch zijn. Smeele vertelt dat de mogelijkheid om off-grid te wonen is onderzocht, maar dat er toch gekozen is voor een verbinding met het energienetwerk. “Per woning slaan we de opgewekte energie op, pas als er een overschot aan zonne-energie is, leveren we de stroom aan de energiemaatschappij. Dat is een bewuste afweging, maar autarkisch wonen door het toepassen van individuele oplossingen is in een dichtbevolkt gebied als Amsterdam – waar alle infrastructuur binnen handbereik is – niet de meeste duurzame oplossing.”

Opschaalbaar

Op de vraag of dit project opschaalbaar is, geven de websites van Schoonschip en Space & Matter antwoord. ‘Zeventig procent van de wereld is bedekt met water. Het goede is dat we er gemakkelijk van kunnen leven! Omdat stedelijke gebieden worstelen met een hoge dichtheid, moeten we de ruimte op het water beter benutten. Met Schoonschip willen we het voorbeeld geven en laten zien hoe leven op water een geweldig en beter alternatief kan zijn voor mensen en onze planeet. Bovendien biedt ‘leven op water’ een geweldige oplossing voor plaatsen waar de klimaatverandering en stijging van de zeespiegelstijging een dreigend gevaar vormen', is er te lezen. Als we doorvragen blijkt bovendien het zelfs een economisch haalbaar alternatief te zijn, met huizenprijzen variërend van € 300.000 tot € 800.000. Maar, geldt dat ook voor andere gebieden in Nederland? Glasl: “Er kan goedkoper gebouwd worden dan we hier deden. Ieder huis in Buiksloterham had een eigen architect en aannemer. Door de ontwikkeling en bouw bij een paar partijen onder te brengen kan je profiteren van schaalvoordeel. Waar wel rekening mee gehouden moet worden is de locatie van de aannemer. Deze woningen zijn te breed om door een sluis te vervoeren, daardoor is het niet handig om te kiezen voor een bouwer uit een ander gewest.”