Jeugdkliniek Emergis

“Als je bezit hebt, dan ben je daar verantwoordelijk voor”. Misschien is dat wel het beste uitgangspunt om te komen tot een circulair gebouwde omgeving. De man achter deze uitspraak is Taco Tuinhof, architect en eigenaar van Rothuizen Architecten. Hij vindt dat architecten hun rol moeten herdefiniëren en deed dat zelf bij de bouw van de kinder- en jeugdkliniek Emergis in Kloetinge.

Rothuizen is een architectenbureau gespecialiseerd in onderwijs, zorg, stedenbouw en restauratie, maar vooral een bureau dat haar verantwoordelijkheid wil nemen. “Het architectuurvak is aan uitholling onderhevig. Dat gebeurt in stappen. In de jaren 60 verdween het toezicht; de directie ging naar bouwmanagementbureaus. En nu zie je met de opkomst van BIM dat grote aannemers de regie overnemen en de architect alleen nog gevraagd wordt voor het ontwerp en de bouwaanvraag. De invloed op het eindresultaat is daardoor beperkt. Dat komt omdat de architectentitel beschermd is, maar niet de rol van de architect in de bouwkolom.” Als je die rol terug wilt nemen, moet je als architect bereid zijn risico’s te nemen, is de mening van Tuinhof. “Dat zit niet in ons bloed en was in de hoogconjunctuur ook niet nodig. Wij hebben echter een nieuw bureau opgericht, Rothuizen BouwMeesterPro, waarin we projecten risicodragend aannemen voor een vast budget. Wij coördineren met ketenpartners de hele bouw en knippen het proces op in fasen: ruwbouw, schil, installaties en afbouw. Per fase ronden we het project af. En we rekenen geen courtage voor de ketenpartners. Daardoor kunnen we 10 tot 15 % op de bouwkosten besparen. De voordelen die we behalen vloeien terug in het project. Bijvoorbeeld om een hogere milieuscore te halen.”

Uitvoerend architect

Tuinhof noemt zichzelf uitvoerend architect. “We merken dat we door deze nieuwe manier van werken veel meer kennis halen uit onze ketenpartners. De aannemer stond namelijk altijd tussen ons en de ketenpartners in en daardoor stokte de innovatie. Nu we wel direct contact met iedereen hebben, merken we dat dat erg goed bevalt.” In de kinder- en jeugdkliniek Emergis in Kloetinge bracht hij die visie in de praktijk. “In 2010 heb ik voor Emergis een school ontworpen met een hoge energieambitie. Vervolgens wilden we een aantal scholen in Zeeland bouwen volgens de Passivhaus-principes. Dat is gelukt en dit was de start voor de samenwerking met Emergis. Toen de kinderkliniek in zicht kwam, werden we weer benaderd. In Kloetinge moest een deel van de kinder- en jeugdkliniek nieuw gebouwd worden en toen de opdrachtgever zei ‘zullen we een circulair gebouw maken’, was ik meteen enthousiast. Al was onze kennis van circulariteit nog heel miniem, ik wilde dit avontuur graag aangaan. Gelukkig hadden we ruim de tijd”.

Circulair

Tuinhof verdiepte zich in de principes van circulariteit. “En vooral hoe we daar in de bouw vorm aan konden geven. Rond 2015 waren er nog weinig voorbeeldprojecten, en was er ook nog geen duidelijke richting. Dus ging ik terug naar de universiteit voor een aantal designdagen. Super interessant! Dit gaf echt weer een nieuwe dimensie aan mijn vak.” Maar hoe vertaalde hij die nieuwe inzichten in de nieuwe kinder- en jeugdkliniek? “We wilden het gebouw zo flexibel en adaptief mogelijk maken, zodat het later een andere invulling kan krijgen. Daarnaast zetten we in op demontage door het casco te scheiden van de inbouw; bijvoorbeeld door installaties niet volledig te integreren, maar toe te voegen. Dat past in de circulariteitsgedachte. Daarnaast wilde ik nog iets doen met het hergebruik van materialen.” Het toeval wilde dat Tuinhof in die tijd een studievriend trof, Pierre Bleuzé van bureau opMAAT. “Hij had het districtskantoor van Rijkswaterstaat (RWS) rond 2000 ontworpen, heel duurzaam, maar het moest plaatsmaken voor de vergroting van de sluizen. Ik dacht: dat gebouw gaan we adopteren en demonteren.

” Projectbureau Nieuwe Sluis Terneuzen van RWS was echter niet direct overstag, omdat zij opzag tegen het extra werk. Dus wendde de opdrachtgever zich tot Gedeputeerde Staten van Zeeland en RWS in Den Haag. Zij zagen wel de (PR)waarde van zijn idee en stelden subsidie beschikbaar voor de demontage.

Demontage

Met New Horizon werd het kantoor gedemonteerd. “Samen ‘vochten’ we om de materialen. Maar het toeval wil dat we beiden onze ogen op andere elementen hadden laten vallen. Wij waren vooral geïnteresseerd in de kleinere elementen en het hout, New Horizon had belangstelling voor het staal. Zo zijn de frames van de PV-panelen naar een renovatie kantoorpand in Den Haag gegaan, de stalen windverbanden werden gebruikt bij het Peoples Paviljoen tijdens de Dutch Design Week en de fietsenstalling is voor 60% weer opgebouwd in Arnhem.” Tuinhof was zeer gecharmeerd van de buitengevel. Deze was al circulair blijkt als hij verder praat. “De bekleding (shingles) was vervaardigd van oude meerpalen uit de haven van Breskens. Deze hebben we weer losgeschoefd. Daardoor was het gevelontwerp voor de kinderkliniek in een keer klaar. De gevel stond namelijk onder een helling, evenals de ramen. Wilde ik de gevel hergebruiken dan moest ik dezelfde hoek hanteren.” Maar hoe ga je om met de gevels en ramen die inmiddels 20 jaar oud zijn en de energieneutrale gedachte van vandaag? “We wilden de ramen hergebruiken al zijn ze minder goed geïsoleerd. We hebben ter compensatie van het energieverlies zonnepanelen op het dak gelegd. Daarnaast is aan de binnenzijde van de gevel nieuw isolatiemateriaal gekomen, biobased op basis van cellulose.”

Samenwerken

Ook de houten balken en kolommen werden verzameld. Tuinhof: “Alleen had ik me nogal vergist in de logistiek. Alles moest gesorteerd, gemerkt en verzaagd worden. Maar gelukkig konden we ze naar het werkleerbedrijf in Middelburg brengen. Daar zijn een jaar lang de spijkers eruit getrokken en zijn de balken verzaagd en genummerd terwijl wij het plan verder uitwerkten.” Uit zijn verhaal blijkt hoezeer zijn rol als architect veranderde. “Ik vergelijk het wel eens met een kok die kookt met de restjes, er is meer creativiteit nodig. Daarnaast moet je veel meer organiseren en mensen samenbrengen.” Door die inspanningen lukte het echter wel om een economisch rendabel project op te leveren? “Dat komt mede door de partners die bereid waren 10% van hun tijd ‘om niet’ in te brengen. Dat deden ze allemaal.” En ook de gemeente toonde zich bereidwillig om mee te denken. “De deuren in het RWS-kantoor waren 2,10 meter hoog, te laag voor de huidige standaard, maar de gemeente was bereid om de nieuwbouw te beschouwen als een renovatieproject.” Mede daardoor konden we een circulariteitsscore halen van 53% (CBI-berekening van Alba Concepts) en gebruikmaken van bestaande materialen. Alleen op de installaties gingen we bijna nat. We hadden verwacht de helft van de installaties uit de bestaande kliniek te kunnen hergebruiken. Door eisen die bijvoorbeeld gesteld worden aan de waterveiligheid werd dat uiteindelijk slechts 10 procent; de radiatoren en wat leidingen. Maar dat was ook de enige tegenvaller.”