Gestelse Buurt

KAW-architecten bouwt op dit moment samen met Studio M10 aan het meest duurzame woongebouw van Den Bosch, dat tevens heel betaalbaar wordt door zeer lage energielasten. Het appartementengebouw in de Gestelse buurt is bestemd voor sociale huur en krijgt een fraai retentiedak dat voor tweederde wordt ingericht als pluk- of voedseltuin voor de bewoners. Dit ook om cohesie te creëren in een wijk die veel nationaliteiten en bijzondere bewoners kent. De glazen gebouwen - die open zijn naar alle kanten en laten zien dat er geleefd wordt - zijn onderdeel van het plan ‘De Gestelse Buurt Werkt’ dat de kwetsbare wijk met uitdagingen via allerlei manieren waaronder de zogenaamde bitterzoet-methode probeert te verheffen. Die aanpak kwam mede in samenwerking met KAW tot stand en de eerste kleine succesjes zijn inmiddels daar.

De Gestelse buurt hoort bij de door Platform 31 erkende Nederlandse probleem- of achterstandswijken, aldus architect Mathieu Kastelijn. De buurt werd wel het afvoerputje van Den Bosch genoemd. Kastelijn: ‘Als je uit je huis werd gezet of als je uit een instelling kwam, belandde je in de Gestelse buurt, die ook berucht is om haar drugscriminaliteit.’ Daarnaast telt de wijk met 85 procent heel veel sociale huur, veel verschillende nationaliteiten en dan ligt de buurt ook nog wat geïsoleerd, zo in de kom van de snelweg.

Samen

Kastelijn: ‘Echt een buurt met een multi-problematiek dus waar wat moest gebeuren.’ Daartoe hebben alle instanties zoals de gemeente, de wooncoöperatie, welzijnswerk, maar ook de politie de handen ineengeslagen. Parralel daaraan en onafhankelijk besloot Brabant Wonen, een grote coöperatie in het zuiden, om een zestal de portiekflats te slopen en vervangen door zes flats voor een ander type bewoner. Kastelijn: ‘Deze appartementenflats moeten een soort voorbeelden en uithangborden voor de buurt worden met gemeenschappelijk plekken om te werken zoals een tuin bijvoorbeeld.’ De eerste twee flats worden nu gebouwd.

Kastelijn: ‘Het waren ooit portiekflats en wat we gedaan hebben, is iets bouwen in dezelfde envelop.’ Daarbij sneuvelde de plint. Daar komen in de nieuwbouw fraaie woningen met een groen tuintje. Verder hebben de kopse kanten van het gebouw nu ook uitzicht in plaats van een dichte muur. Kastelijn: ‘Dat draagt niet alleen bij aan sociale controle, maar laat ook zien dat er geleefd wordt.’ Met de woningen in de plint (waar vroeger de auto’s geparkeerd werden), creëerde KAW ook hier weer extra woonruimte in de stad (zie ook de kadertekst ‘Ruimte Zat in de Stad’, red.), die zo hard nodig is in Nederland.

Betaalbaarheid

KAW en Studio M10 hebben voorts ingezet op betaalbaarheid. Kastelijn: ‘Door een gebouw te ontwerpen op de passiefhuis principes is de energievraag extreem laag en kun je met collectieve systemen werken. Met zeer lage energielasten tot gevolg wat gunstig is voor de bewoners.’ Die duurzame systemen renderen omdat het gebouw extreem goed geïsoleerd is en uitgevoerd met een isolerende tuin op het dak (die in de winter de kou en in de zomer de warmte buiten houdt). Kastelijn: ‘Verder gebruiken we het licht en de warmte van de zon optimaal en in de wintermaanden verwarmen we bij met warme lucht, een soort van grote föhn. Daarnaast koelen we in de zomer ’s nachts met buitenlucht, indien nodig.’

Het retentiedak met pergola’s van zonnepanelen maakt het mogelijk om regenwater op te vangen. Kastelijn: ‘Hiermee ontlasten we de riolering en wordt de intensieve vegetatie op het dak gevoed.’ Tweederde van het dakoppervlak wordt een pluk -of voedseltuin. Het dak is toegankelijk voor bewoners en wordt samen met hen ontworpen.

Besparing bouwafval

In totaal verrijzen er in de eerste fase dus twee appartementengebouwen met per gebouw 31 appartementen en een collectieve ruimte op de begane grond die als een soort van buurt-bedrijfsruimte gebruikt gaat worden. Deze is gekoppeld aan het centrale trappenhuis met uitloop naar het dakterras. De grote glasvlakken aan de gevels van de appartementen dragen bij aan het open karakter. De bewoners krijgen verder een mooie serre. De architectuur van het gebouw is ingetogen, maar uitgesproken. Er is gekozen voor terughoudend kleurgebruik door materialen zoveel mogelijk in hun oorspronkelijke kleur toe te passen. De constructie is zeer eenvoudig. Kastelijn: ‘We bouwen met een prefab betonconstructie van wanden en vloeren. De keuze voor prefabricage verkort de bouwtijd tot veertig procent en ook de faalkosten worden aanzienlijk teruggebracht. De elementen worden onder geconditioneerde omstandigheden minutieus voorbereid. Hierdoor besparen we heel veel bouwafval.’

Modulariteit was ook belangrijk. Kastelijn: ‘Door zoveel mogelijk te prefabriceren, zorgen we ervoor dat er minder vervoersbewegingen naar de bouw gaan. Er wordt gewerkt met gerecyclede materialen en ook bij het toepassen van nieuwe materialen wordt rekening gehouden met hergebruik in de toekomst.’

Buurtvisie

Tijdens het ontwerpproces, vroeg de gemeente ’s-Hertogenbosch KAW om een buurtvisie te maken voor de Gestelse buurt. Kastelijn: ‘Daarin koppelen we fysieke en sociale aspecten. Zo liggen er bijvoorbeeld veel kansen om geïnteresseerde en geschikte buurtbewoners bij de sloop- en bouwactiviteiten te betrekken om ze zo werkervaring te laten opdoen.’

Uiteindelijk heeft KAW in samenwerking met de gemeente, bewoners, politie, welzijnsorganisatie Farent en wooncoöperatie Brabant Wonen de buurtvisie ‘De Gestelse Buurt Werkt’ opgesteld waarin alles wat bedacht en gedaan wordt, moet bijdragen aan armoedebestrijding, kansen, talentontwikkeling, werkgelegenheid, cohesie, veiligheid en zelf- en samenredzaamheid. Daarnaast wordt gewerkt aan een aantrekkelijke, duurzame en gezonde leefomgeving. Kastelijn: ‘Hierin hebben we met de partners echt de grenzen opgezocht. Hoe kunnen we bijvoorbeeld sturen op instroom. Daarnaast zijn de bestanden van de corporatie, welzijn en politie onder andere gekoppeld.’ Inmiddels wordt criminaliteit zichtbaar aangepakt en zijn er buurtpreventieteams opgericht, maar het is niet alleen maar hard optreden en zero-tolerance. Via de bitterzoet-aanpak wordt goed gedrag ook beloond. Kastelijn: ‘Daarnaast werken we met zogenaamde werkmakers die talent proberen te ontwikkelen en werk generen. Bovendien krijgen sociale problemen, zoals schulden bij jongeren en problematische gezinssituaties, nu bijvoorbeeld veel meer aandacht.’